اهمیت مشاوره دانش آموزان

اهمیت مشاوره دانش آموزان، امنیت روانی مدارس

مقدمه:

    دانش آموزان امروز جامعه سازان آینده می­باشند برای همین منظور برای داشتن جامعه­ای سالم، نیاز به پرورش دادن افرادی سالم از لحاظ روحی و روانی می­باشد. چون کودکان ابتدا در خانواده سپس در محیط بزرگتری مانند مدرسه پروش می­یابند درنتیجه تربیت آنان در مدرسه از اهمیت ویژه­ای برخوردار می­باشد.

     برای داشتن تربیت مناسب و روحیه سالم این آینده سازان جامعه باید امنیت روانی آنان در مدارس تأمین گردد. به همین منظور ابتدا باید مشاوره­های صحیح با آنان صورت گیرد.

     برای مشاوره صحیح دانش­آموزان و ایجاد امنیت روانی آنان ابتدا باید جوانان و نیازهای روحی آنان را شناخته، در مورد نحوه مشاوره اطلاعاتی به دست آوریم.

کلید واژه­: جوان و امنیت روانی ، جوان و نیازهای روحی ، مشاوره با جوان ، بهداشت روانی

جوان و نیازهای روحی :

     جوانی ، مهمترین بخش زندگی آدمی است و در دوران ، مهمترین مسئله برای جوانان، نیازهای روحی آنهاست ، و مهمترین مسئله در این حوزه نیز نحوه تأمین واقناع مطلوب این قبیل نیازهاست.

چگونه نیازهای جوانان را بشناسیم؟

    شیوه­های شناخت و معرفت نیازها، اهمیتی اساسی دارد. روش­های عمده شناخت عبارتند از:

1- مشاهده رفتار و حالات جوانان، معرف بخشی از احتیاجات روانی اساسی آنهاست. در        موقعیت­های گوناگون، اغلب می­توان از ورای رفتار ظاهری به احتیاج باطنی واز جلوه­های بیرونی شخصیت آنان به نیازهای درونیشان پی برد.

2- گفتگو با جوانان، فرصت ارزنده­ای را برای شناخت نیازهایشان فراهم می­آورد. شایسته است ، هر زمان که موقعیت برای همدلی با آنان مهیّا  می­شود، گفت و شنودهایی صمیمانه و مؤثر ترتیب داد تا از خلال کلمات و عبارات جوانان ، به دنیای درونیشان نفوذ کنیم . حضرت امام علی علیه السلام، دراین مورد جمله زیبایی دارند و می­فرمایند: "انسان در زیر زبانش نهفته است."

3- مطالعات و بررسی­هایی که در خصوص جوانی و شگفتی­های آن به عمل آمده است ونیز منابع علمی و پژوهشی در این زمینه، می­تواند بخشی ازاحتیاجات روحی وروانی آنان را به ما بشناساند.

4- تفکیک و بازشناسی نیازهای اصیل از نیازهای کاذب نسل جوان، گام مؤثری در جهت شناخت دنیای درونی آنان است و در مقابل، مساعدت به جوانان برای آنکه بتوانند بین نیازهای منطقی و خواسته­های غیرمنطقی خود فرق بگذارند، آنان درتعدیل خواسته­هایشان وانطباق با تواناییشان یاری می­دهد.

نیازهای اساسی جوانان:

     در نگاه اول، نیازهای جوانان را می­توان به دو دسته با عناوین « نیازهای اولیه» و « نیازهای ثانویه» تقسیم کرد. منظور از « نیازهای اولیه» احتیاجات زیست یا فیزیولوژیک نظیر احتیاج به هوا (اکسیژن)، آب، غذا، استراحت، خواب و برخی ضرورتهای غریزی دیگر است. « نیازهای ثانویه» در حقیقت، همان نیازهای اساسی روانی هستند که به طور عمده شامل موارد ذیل است :

1- نیاز به امنیت ‹ ایمنی خاطر› : به این مفهوم که جوانان در کلیت زندگی، بتوانند نسبت به محرکهایی که از محیط خانواده، جامعه، آموزشگاه و گروه همسالان دریافت می کنند، پاسخ مناسب بدهند و از نوعی آرامش درونی برخودار شوند و بر نگرانی­های خاص این سنین فایق آیند.

2- نیاز به مقبولیت ‹ پذیرش›: با این توضیح که نسل جوان از جایگاه و منزلت مقبولی در نزد خانواده، جامعه، آموزشگاه و به ویژه گروه همسالان برخودار باشد و این موقعیت از سوی نهادهای مذکور ، به خوبی پذیرفته شده باشد.

3- نیاز به موفقیت و پیشرفت: جوانان ، جویای نام، افتخار و کامیابی هستند و هر عاملی که بتواند احساس تعادل را در آنها ارضا کند، مورد توجهشان واقع می شود. هر نوع پیشرفت نسبی جوانان، چنانچه مورد تأیید اطرافیان و تشویق آنها واقع شود، آنان را در اتخاذ گام­های بلند و اساسی به سوی آینده یاری می­دهد.

4- نیاز به داد و ستد عاطفی: احتیاج به دوست داشتن و دوست داشته شدن مکمل یکدیگرند. جوانان به همان اندازه که مایلند با دیگران، رابطه مبتنی بر عواطف پاک و سالم برقرار کنند، نیاز دارند تا متقابلاًً مورد لطف محبت دیگران نیز واقع شوند. ابراز محبت در جلوه­های مختلف قلبی، زبانی و عملی موجب اطمینان خاطر آنان می شود.

5- نیاز به تحصیل یک فلسفه حیاتی ارضا کننده : اگر جوانان بدانند که « چرا» باید زندگی کنند، قادر خواهند بود با هر « چگونه­ای» بسازند، یعنی با مشکلات خاص زندگیشان به خوبی مقابله کنند. لازم است، اندیشه جوانان را در مورد مسائلی نظیر فلسفه خلقت ‹ آفرینش › فلسفه زندگی و فلسفه مبارزه برای زندگی تقویت و در جهات اقناع کننده­ای آنها را هدایت کرد.

6- نیاز به معنویت : جوانان ، روحی پاک و قلبی زلال دارند و مایل­اند با مبدأ هستی و پروردگارمتعال رابطه­ای روشن، قابل درک و مستمر برقرار کند، این نیاز، اصیل­ترین، احتیاج روحی آنان محسوب می شود.

7- نیاز به خود شکوفایی ‹ تحقیق خویشتن›: اگر شرایط برای جوانان به گونه­ای فراهم شود که آنان بتوانند همه ظرفیت­های درونی و استعدادهای مکنون خود را بشناسند ، در حقیقت تحقق نفس در آنها تجلی یافته است.

جوان ومشاوره :

هیچ نیروی پشتیبانی همچون مشورت نیست .

                                                              رسول اکرم (ص)

با فرزندت آنگاه که به سنین هفت سال سوم زندگی رسید مشورت کن.

                                                            رسول اکرم (ص)

 

     مشاوره یک اصطلاح عام است که در برگیرنده فرایندهای متعددی می­باشد هدف مشاوره یاری رساندن به فرد به منظور حل مشکلات وی طرح و نقشه برای آینده او و مواردی از این قبیل است اصطلاح روان­شناسان مشاور بیشتر برای استفاده در زمینه­ای به کار می­رود که فرد متخصص در زمینه راهنمایی و هدایت رفتاری مسائل و مشکلات ازدواج، انتخاب شغل و حرفه و امور اجتماعی مسائل تحصیلی و آموزشی و سایر موارد مربوط آموزشهای لازم را دیده است مشاوره برای جوانان از دو مفهوم مکمل برخوردار است یکی آنکه دیگران با آنان مشورت کنند و دیگر اینکه آنان بتوانند با اطرافیانشان به مشورت بپردازند.

     ابتدا به این موضوع لازم است توجه شود که مشاوره با نسل جوان چه آثاری دارد و یا به چه نیازهایی پاسخ می دهد؟ برخی از این موارد عبارتند از :

1- مشاوره با جوان نیروی فکری و اندیشه او را قرار می دهد که لازم می­داند به خوبی تفکر نموده و پاسخی شایسته ارائه دهد و در حقیقت چنین فرصتی، زمینه را برای رشد پررورش نیروی عقلانی فراهم می کند و اورا از پختگی فکری بیشتری درمقایسه با همسالانش که در چنین شرایطی نیستند برخوردار می سازد.

 2- هر مشوت با جوان تأییدی برای احساس کفایت و قابلت اوست زیرا بدیهی است تا زمانیکه شخصیت کسی را دیگران نپذیرند با او مشورتی نخواهند داشت لذا هر اقدام مشاوره­ای پاسخی به نیاز جوان برای پذیرش ومقبولیت نزد دیگران است و حاصل آن افزایش میزان اعتماد به نفس فرد می باشد.

 3- جوان پس از هر مشورتی که دیگران با وی ترتیب می دهند برداشت جدیدی از احساس مسؤولیت پیدا می کنند این امر به ویژه در خانواده بیشتر محسوس است زمانی که والدین با فرزند جوان خود غریبه و جدا نیست بلکه متعلق به این زندگی است چون برای پیشرفت و بهبود همین زندگی ازوی نظر خواهی می نماید لذا احساس مسؤولیت بیشتری نسبت به زندگی پیدا می­کند.

4- با هر مشورتی که با جوانان انجام می شود فاصله­های عاطفی کمتر می شود زیرا مشورت به مفهوم نوعی پیوند عاطفی و فکری است که صورت ظاهری ان جنبه فکری داشته و جنبه باطنی آن عاطفی می­باشد.

 5- مشورت با نسل جوان نوعی آموزش غیر مستقیم محسوب می شود زیرا وی از رفتار والدین و اطرافیان می آموزد که افراد بالغ به مشاوره با وی اهتمام دارند و این امر منافی با غرور و عزت      و نفس آنان نیست لذا خود نیز مترصد خواهد بود که به جای تکروی درزندگی از مصلحت         اندیشی­های و تجربیات دیگران نیز به صورت مشاوره بهره گیرد .

جنبه دوم مشورت در بگریرنده شرایطی است که دیگرا باید مهیا نمایند تا جوانان نیز با آنان به مشاوره بنشیننند ضروری است ضمن عادی تلقی کردن مشاوره برای جوانان و ایجاد شرایط سهل و آسان به منظور ترغیب آنان به مشورت یا احراز ویژگیهای زیر به عنوان یک مشاور تلاش کنند تا جوانان درفضایی با تفاهم و مبتنی بر اعتماد متقابل با اطرافیانشان به مشورت بپردازند.

1-  سرمایه گذاری عاطفی

    سطح سرمایه گذاری عاطفی والاتر از سطح تبادل عاطفی است در اولی دلجویی مشاور از مراجع مورد نظر می باشد و دردومی جریان داد و ستد عاطفی در حد تعادل میان دو شخصیت است.

2-  ثبات عاطفی

    فرد در صورت برخورداری از عواطف با ثبات و یکدست درمراحل مختلف زندگی می تواند اعتماد جوان را جلب نموده و او را به گفتگو و مشاوره ترغیب نماید والدین بیش از دیگران باید واجد چنیین صفتی باشند.

3-  تواضع و فروتنی

     در مناسبات انسانی نفوذ اخلاقی و جلب اعتماد دیگران در شرایطی امکانپذیر خواهد بود که ارتباط افقی حاکم باشد این امر د رروابط متقابل جوانان و دیگران چشمگیرتر و تعیین کننده­تر است زیرا جوانانی که احساس می کنند مشاور از موضوع برتر و موقعیت اقتدار با آنان مواجه می شود دست به مقاومت می­زنند و عکس العمل مخالفی از خود بروز  می­دهند.

4-  نیاز شناسی جوانان

     آگاهی و درک کامل اطرافیان به ویژه والدین از نیازهای مهم سنی و مشکلات این دوران، توانایی خاصی به آنان می بخشد تا مبتنی بر نیازهای آنان روشهایی را اتخاذ نمایند که به نتیجه مطلوب یعنی تفاهم کامل منجر شود.

5-  ارزشهای اخلاقی

     پای بندی یک نظام اخلاقی استوار و متقن الهی اعتماد جوانان را به خوبی جلب می کند پیامبر گرامی اسلام( ص) در همین زمینه مطلبی فرموده­اند که مضمون آن چنین است: با پرهیزکارانی که آخرت را بر دنیا و کارهای شما را بر کارهای خودشان ترجیح می­دهند و ایثار می کنند مشورت نمائید.

اهمیت مشاوره در حل معضلات دانش آموزان و امنیت روانی مدارس:

     انسان تنها موجودی است که با همنوعان خود به تبادل می­پردازد و برای شناخت و حل مشکلات خود با آنان مشورت و از راهنمایی آنان استفاده می­کند. راهنمایی و مشورت در طول زندگی آدمیان مطرح بوده و آنان با کسانی که مورد قبول و اعتمادشان بوده مشورت می­کرده­اند. با توسعه علوم انسانی و رشد علوم رفتاری به راهنمایی و مشاوره به عنوان شناخته­ای مستقل از علوم رفتاری توجه شد. امروزه راهنمایی و مشاوره به صورت حرفه­ای یاورانه برای کمک به افرادی است که در رشد، سازگاری، تصمیم­گیری، روابط خانوادگی، مهارتهای اجتماعی و شیوه زندگی مشکلاتی دارند و مشاوره به این افراد کمک می­کند تا راه حل مناسبی برای مشکلات بیابند.

     اهمیت مشاوره و مشورت در دین مقدس اسلام نیز مورد توجه ائمه اطهار و بزرگان دین قرار گرفته است.

    بشر امروز در یک دوره پیچیده زندگی می­کند. یکی از مشخصات این دوره، تخصصی شدن مسائل و وابستگی افراد به یکدیگر جهت استفاده از تخصص آنها برای تداوم زندگی متعادل است. لذت بردن از زندگی شخصی و رشد و تعالی شخصیت، شکوفا نمودن استعدادها و ارضای نیازها، اعم از نیازهای اولیه جسمانی، نیاز به امنیت و آرامش، نیاز به تعلق نیاز به دوست داشتن و دوست داشته شدن، نیاز به احترام و نیاز به شکوفایی در دنیای امروز فرایند ساده­ای نیست در تمام این مراحل به مشاوره نیاز است.

    وظیفه نهاد آموزش و پرورش، در آماده کردن دانش­آموزانی که نیروی انسانی فردا تلقی می­شوند، برای مواجهه و سازگاری با مقتضیات قرن بیست و یکم که از حساسیت ویژه­ای برخوردار است بسیار حساس و سنگین است. اصطراب، افسردگی، سوء مصرف مواد مخدر، رفتارهای نابهنجار، مشکلات تحصیلی، گرایش ارتباط با جنس مخالف از عمده­ترین مشکلات روانی اجتماعی        دانش­آموزان است بطوری که بیش از 32 درصد دانش­آموزان، از نوعی مشکل اجتماعی روانی رنج می­برند.

    مشکلات دانش­آموزان، زنجیره­ای از عوامل فردی و اجتماعی است که نیازمند دیدی جامع­نگر و نظام­مند به استعدادها و توانایی­ها و علائق، شخصیت، ساختار و وضعیت خانواده و سایر متغیرهای محیطی است. مشاور مدرسه با آگاهی از ارتباط تنگاتنگ مشکلات تحصیلی با زمینه­های           روانی-اجتماعی دانش­آموزان، با استفاده از متون و روش­های راهنمایی و مشاوره از طریق شیوه­های مختلف فردی، گروهی و خانوادگی به  دانش­آموزان کمک می­کند تا با بررسی­های همه جانبه مشکل بتوانند راه حل یا ره حل­های مناسب را انتخاب و برای اجرا آنها برنامه­ریزی نمایند و در نهایت عملکرد دانش­آموزان در ابعاد مختلف بهبود یابد.

     اهداف آموزش و پرورش زمانی تحقق خواهند یافت که برنامه­ها و محتوای آموزشی با توجه به نیازها و امکانات دانش­آموزان تهیه و اجرا گردند.

    از طریق « خدمات راهنمایی و مشاوره» می­توان توانایی­ها و نیز محدودیت­های دانش­آموزان را شناخت و از امکانات موجود حداکثر استفاده را به عمل آورد.

    مشاور تحصیلی با شناخت دانش­اموزان در زمینه­های گوناگون می­تواند آنان را به رشته­های تحصیلی مناسب راهنمایی کند و آنان را در حل مشکلات یاری دهد. گرچه آشنایی معلم با فنون راهنمایی تدریس و عملکرد او را مؤثر و پربار می­سازد، ولی معلم به تنهایی نه می­تواند و نه فرصت دارد به تمام مسائل و مشکلات روانی و خانوادگی و تحصیلی دانش­آموزان رسیدگی کند و برای هرکدام راه­حل ارائه دهد. از اینرو، مشاور تحصیلی با همکاری معلم و خانواده و مسئولان مدرسه می­تواند دانش­آموزان را در جهت رفع مشکلات تحصیلی و خانوادگی و روانی و تأمین ثبات عاطفی یاری دهد و نهیتاً نیل به اهداف آموزش و پرورش را ممکن سازد.

    راهنمایی کودکان و نوجوانان و بزرگسالان یک فراگرد بسیار مهم و استثنایی در حل مشکلات و معضلات این طبقات سنی می­باشد. ضرورت مشاوره و راهنمایی قبل از هرچیز دیگر، در رابطه با حرفه و شغل و مخصوصاً در نظام جدید آموزش و پرورش مطرح می­باشد.

امنیت روانی در مدارس :

     به گفته یکی از معلمان منطقه دانش­آموزی که از ایمنی روانی برخوردار است از مهارت­های گوناگونی که در مدرسه کسب کرئه با اعتماد به نفس کامل و به موقع استفاده می­کند و می­تواند در مواقع حساس درست تصمیم بگیرد.

سلامت جسمانی + سلامت روانی = انسان سالم

     آشنایی معلمان دوره­های آموزشی با ویژگی­های عاطفی و روانی دانش­آمزان در سنین مختلف یکی از عواملی است که می­تواند تأمین کننده ایمنی روانی دانش­آموزان باشد. بهداشت روانی   دانش­آموز به اندازه سلامت جسمانی وی مهم و قابل توجه می­باشد.

     در علم روانشناسی بهداشت روانی به قابلیت برقراری ارتباط هماهنگ با دیگران، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی بطور منطقی، عادلانه و مناسب گفته می­شود. نوجوانی که از ایمنی روانی برخوردار است توانایی احترام به خود را داراست و می­تواند تواناییهایش را در حدّ واقعی و همانگونه که هست قلمداد کند، در مدرسه ارتباط خوبی با          هم­کلاسی­هایش برقرار کند و دوستی و احترام دیگران را جلب نماید. این نوجوان در آینده نیز قادر به تأمین نیازهای زندگی­اش خواهد بود و از اعتماد به نفس خوب و روحیه­ای شاد برخوردار باشد.

برای ایمنی روانی دانش­آموزان در مدراس می­توانیم کارهایی در مدرسه انجام دهیم که باعث شادی و نشاط دانش­آموزان در محیط مدرسه باشد از جمله رنگ کردن مدرسه با رنگهای گوناگون و... .

مدرسه خوش­رنگ

     یکی از وظائف آموزش و پرورش با نشاط کردن محیط آموزشی و استفاده از رنگ­آمیزی مناسب در مدارس است. چراکه طراحی محیط از نظر نور و رنگ یکی از عوامل به وجود آورنده ایمنی روانی در مدارس می­باشد. زیرا نور و رنگ واکنشهای انسان را تحت تأثیر قرار می­دهد و واکنش­های مثبت و منفی به دنبال خواهند داشت.

     همچنین فضای شاد و ایمن در مدارس علاوه بر آن که به دانش آموزان بانشاط می­دهد، از افسردگی معلمان نیز جلوگیری و انگیزه آنها را برای کار و فعالیت مستمر، بیشتر می­کند.

     هر رنگی طول موج ویژه­ای دارد و باعث می­شود گه احساسی خاص در فرد به وجود آید. مثلاً قرمز با طول موج بالا در فرد ایجاد هیجان می­کند و بنفش فرد را به آرامش فرا می­خواند. پس بهتر است که مدارس، رنگی میان این دو را برای رنگ­آمیزی دیوارها به کار برند، اگرچه نباید از یک رنگ برای تمام قسمتهای محیط آموزشی استفاده گردد و باید با توجه به کاربرد فضا، رنگ مناسبی انتخاب کرد.

مدارس رنگارنگ

     تحقیقات بسیاری درباره رنگ در روحیات دانش­آمزان سنین مختلف انجام شده است و نتایج جالب و کاربردی نیز به دست آمده است. دکتر حاج حسنی­نژاد، یکی از محققانی که در زمینه رنگ در محیط­های آموزشی کار کرده است، پیشنهاد می­کند مدارس راهنمایی کلاسهایی داشته باشند با سقف سفید و دیوارهایی به دور از شفافیت که با رنگ­هایی از قبیل آبی، زرد یا قرمز رنگ­آمیزی شده باشند. این رنگهای می­توانند بصورت همراه به کار بروند. ولی استفاده از رنگ آبی کمرنگ که حالت سردی را القا می­کند، برای این مقطع توصیه نمی­گردد.

    دبیرستانها نیز می­توانند برای نگ­آمیزی محیطشان از رنگهای زرد، سبز یا بنفش استفاده کنند. زیرا رنگ زرد القا کننده استقلال، بلوغ، هویت، تفکر، انتخاب شغل و اهداف زندگی در دانش­آموزان دبیرستانی می­باشد.

     مدارس برای رنگ­آمیزی کتابخانه­هایشان می­توانند از رنگ زرد کمرنگ استفاده کنند. چراکه رنگ­های زرد کمرنگ یا سبز روشن باعث ایجاد آرامش و تمرکز در افراد می­شود.

    طبق تحقیقات یک مؤسسه روانشناسی خارج از کشور روی ده هزار دانش­آموز به این نتیجه دست پیدا کردند که کودکان نُه تا ده سال به رنگهای خاکستری تیره، سیاه، سبز روشن و آبی علاقه­ای ندارند و رنگهای قرمز، نارنجی و سبز مایل به آبی را ترجیح می­دهند. دانش­آمزان یازده تا دوازده ساله رنگهای سیاه، سفید، خاکستری، زیتونی و بنفش را دوست ندارند و سیزده یا چهارده ساله­ها نیز به رنگهای آبی و نارنجی علاقه دارند. حتی رنگ روپوش دانش آموزان دختر، در ایجاد ایمنی روانی آنان بسیار مهم می­باشد.

کارهایی ساده برای ایجاد آرامش در مدارس

     کارهایی ساده برای ایجاد آرامش در مدارس وجود دارند که یکی از این روشها پخش موزیک ملایم در طول مدت زنگ تفریح در مدارس است. قرار دادن گلدان در کلاس­ها و راهروها، توجه به فعالیت­های ورزشی دانش­آموزان، اجرای برنامه­های شاد و گنجاندن فعالیت­های فوق برنامه در میان درسها و برگزاری اردوها همگی از عواملی هستند که در تقویت روحیه دانش آموزان و افزایش ایمنی روانی آنان می­توانند مؤثر باشند.

    دانش­آموز باید از دیدن معلم خود احساس شادمانی کند. ولی وقتی معلمی مدام او را از نمره منفی و رد شدن و چیزهای دیگر می­ترساند، دیگر احساس آرامشی برای دانش­آموز باقی نمی­ماند. درحالیکه به گفته دکتر فرخنده مفیدی، بهبودِ پندار انسان به خود، افزایش اعتماد به نفس، کاهش احساس حقارت و افزایش توانایی بحث کردن، درست دیدن و سازگاری­های اجتماعی را می­توان از مدرسه آموخت.

نتیجه­گیری:

     ایمنی روانی و مشاوره دو موضوع بسیار مهمی هستند که باید مورد توجه زیادی قرار گیرند؛ زیرا ایمنی روانی می­تواند از مدرسه به خانه منتقل گردد و از خانه به اجتماع. با مشاوره درست، شناخت نیازهای جوانان و سعی در برآورده ساختن آنان و همچنین با استفاده از روشهایی به ظاهر کم اهمیت در مدارس می­توان بهداشت روانی دانش­آموزان را تقویت کرد.