اهمیت مشاوره دانش آموزان
اهمیت مشاوره دانش آموزان، امنیت روانی مدارس
مقدمه:
دانش آموزان امروز جامعه سازان آینده میباشند برای همین منظور برای داشتن جامعهای سالم، نیاز به پرورش دادن افرادی سالم از لحاظ روحی و روانی میباشد. چون کودکان ابتدا در خانواده سپس در محیط بزرگتری مانند مدرسه پروش مییابند درنتیجه تربیت آنان در مدرسه از اهمیت ویژهای برخوردار میباشد.
برای داشتن تربیت مناسب و روحیه سالم این آینده سازان جامعه باید امنیت روانی آنان در مدارس تأمین گردد. به همین منظور ابتدا باید مشاورههای صحیح با آنان صورت گیرد.
برای مشاوره صحیح دانشآموزان و ایجاد امنیت روانی آنان ابتدا باید جوانان و نیازهای روحی آنان را شناخته، در مورد نحوه مشاوره اطلاعاتی به دست آوریم.
کلید واژه: جوان و امنیت روانی ، جوان و نیازهای روحی ، مشاوره با جوان ، بهداشت روانی
جوان و نیازهای روحی :
جوانی ، مهمترین بخش زندگی آدمی است و در دوران ، مهمترین مسئله برای جوانان، نیازهای روحی آنهاست ، و مهمترین مسئله در این حوزه نیز نحوه تأمین واقناع مطلوب این قبیل نیازهاست.
چگونه نیازهای جوانان را بشناسیم؟
شیوههای شناخت و معرفت نیازها، اهمیتی اساسی دارد. روشهای عمده شناخت عبارتند از:
1- مشاهده رفتار و حالات جوانان، معرف بخشی از احتیاجات روانی اساسی آنهاست. در موقعیتهای گوناگون، اغلب میتوان از ورای رفتار ظاهری به احتیاج باطنی واز جلوههای بیرونی شخصیت آنان به نیازهای درونیشان پی برد.
2- گفتگو با جوانان، فرصت ارزندهای را برای شناخت نیازهایشان فراهم میآورد. شایسته است ، هر زمان که موقعیت برای همدلی با آنان مهیّا میشود، گفت و شنودهایی صمیمانه و مؤثر ترتیب داد تا از خلال کلمات و عبارات جوانان ، به دنیای درونیشان نفوذ کنیم . حضرت امام علی علیه السلام، دراین مورد جمله زیبایی دارند و میفرمایند: "انسان در زیر زبانش نهفته است."
3- مطالعات و بررسیهایی که در خصوص جوانی و شگفتیهای آن به عمل آمده است ونیز منابع علمی و پژوهشی در این زمینه، میتواند بخشی ازاحتیاجات روحی وروانی آنان را به ما بشناساند.
4- تفکیک و بازشناسی نیازهای اصیل از نیازهای کاذب نسل جوان، گام مؤثری در جهت شناخت دنیای درونی آنان است و در مقابل، مساعدت به جوانان برای آنکه بتوانند بین نیازهای منطقی و خواستههای غیرمنطقی خود فرق بگذارند، آنان درتعدیل خواستههایشان وانطباق با تواناییشان یاری میدهد.
نیازهای اساسی جوانان:
در نگاه اول، نیازهای جوانان را میتوان به دو دسته با عناوین « نیازهای اولیه» و « نیازهای ثانویه» تقسیم کرد. منظور از « نیازهای اولیه» احتیاجات زیست یا فیزیولوژیک نظیر احتیاج به هوا (اکسیژن)، آب، غذا، استراحت، خواب و برخی ضرورتهای غریزی دیگر است. « نیازهای ثانویه» در حقیقت، همان نیازهای اساسی روانی هستند که به طور عمده شامل موارد ذیل است :
1- نیاز به امنیت ‹ ایمنی خاطر› : به این مفهوم که جوانان در کلیت زندگی، بتوانند نسبت به محرکهایی که از محیط خانواده، جامعه، آموزشگاه و گروه همسالان دریافت می کنند، پاسخ مناسب بدهند و از نوعی آرامش درونی برخودار شوند و بر نگرانیهای خاص این سنین فایق آیند.
2- نیاز به مقبولیت ‹ پذیرش›: با این توضیح که نسل جوان از جایگاه و منزلت مقبولی در نزد خانواده، جامعه، آموزشگاه و به ویژه گروه همسالان برخودار باشد و این موقعیت از سوی نهادهای مذکور ، به خوبی پذیرفته شده باشد.
3- نیاز به موفقیت و پیشرفت: جوانان ، جویای نام، افتخار و کامیابی هستند و هر عاملی که بتواند احساس تعادل را در آنها ارضا کند، مورد توجهشان واقع می شود. هر نوع پیشرفت نسبی جوانان، چنانچه مورد تأیید اطرافیان و تشویق آنها واقع شود، آنان را در اتخاذ گامهای بلند و اساسی به سوی آینده یاری میدهد.
4- نیاز به داد و ستد عاطفی: احتیاج به دوست داشتن و دوست داشته شدن مکمل یکدیگرند. جوانان به همان اندازه که مایلند با دیگران، رابطه مبتنی بر عواطف پاک و سالم برقرار کنند، نیاز دارند تا متقابلاًً مورد لطف محبت دیگران نیز واقع شوند. ابراز محبت در جلوههای مختلف قلبی، زبانی و عملی موجب اطمینان خاطر آنان می شود.
5- نیاز به تحصیل یک فلسفه حیاتی ارضا کننده : اگر جوانان بدانند که « چرا» باید زندگی کنند، قادر خواهند بود با هر « چگونهای» بسازند، یعنی با مشکلات خاص زندگیشان به خوبی مقابله کنند. لازم است، اندیشه جوانان را در مورد مسائلی نظیر فلسفه خلقت ‹ آفرینش › فلسفه زندگی و فلسفه مبارزه برای زندگی تقویت و در جهات اقناع کنندهای آنها را هدایت کرد.
6- نیاز به معنویت : جوانان ، روحی پاک و قلبی زلال دارند و مایلاند با مبدأ هستی و پروردگارمتعال رابطهای روشن، قابل درک و مستمر برقرار کند، این نیاز، اصیلترین، احتیاج روحی آنان محسوب می شود.
7- نیاز به خود شکوفایی ‹ تحقیق خویشتن›: اگر شرایط برای جوانان به گونهای فراهم شود که آنان بتوانند همه ظرفیتهای درونی و استعدادهای مکنون خود را بشناسند ، در حقیقت تحقق نفس در آنها تجلی یافته است.
جوان ومشاوره :
هیچ نیروی پشتیبانی همچون مشورت نیست .
رسول اکرم (ص)
با فرزندت آنگاه که به سنین هفت سال سوم زندگی رسید مشورت کن.
رسول اکرم (ص)
مشاوره یک اصطلاح عام است که در برگیرنده فرایندهای متعددی میباشد هدف مشاوره یاری رساندن به فرد به منظور حل مشکلات وی طرح و نقشه برای آینده او و مواردی از این قبیل است اصطلاح روانشناسان مشاور بیشتر برای استفاده در زمینهای به کار میرود که فرد متخصص در زمینه راهنمایی و هدایت رفتاری مسائل و مشکلات ازدواج، انتخاب شغل و حرفه و امور اجتماعی مسائل تحصیلی و آموزشی و سایر موارد مربوط آموزشهای لازم را دیده است مشاوره برای جوانان از دو مفهوم مکمل برخوردار است یکی آنکه دیگران با آنان مشورت کنند و دیگر اینکه آنان بتوانند با اطرافیانشان به مشورت بپردازند.
ابتدا به این موضوع لازم است توجه شود که مشاوره با نسل جوان چه آثاری دارد و یا به چه نیازهایی پاسخ می دهد؟ برخی از این موارد عبارتند از :
1- مشاوره با جوان نیروی فکری و اندیشه او را قرار می دهد که لازم میداند به خوبی تفکر نموده و پاسخی شایسته ارائه دهد و در حقیقت چنین فرصتی، زمینه را برای رشد پررورش نیروی عقلانی فراهم می کند و اورا از پختگی فکری بیشتری درمقایسه با همسالانش که در چنین شرایطی نیستند برخوردار می سازد.
2- هر مشوت با جوان تأییدی برای احساس کفایت و قابلت اوست زیرا بدیهی است تا زمانیکه شخصیت کسی را دیگران نپذیرند با او مشورتی نخواهند داشت لذا هر اقدام مشاورهای پاسخی به نیاز جوان برای پذیرش ومقبولیت نزد دیگران است و حاصل آن افزایش میزان اعتماد به نفس فرد می باشد.
3- جوان پس از هر مشورتی که دیگران با وی ترتیب می دهند برداشت جدیدی از احساس مسؤولیت پیدا می کنند این امر به ویژه در خانواده بیشتر محسوس است زمانی که والدین با فرزند جوان خود غریبه و جدا نیست بلکه متعلق به این زندگی است چون برای پیشرفت و بهبود همین زندگی ازوی نظر خواهی می نماید لذا احساس مسؤولیت بیشتری نسبت به زندگی پیدا میکند.
4- با هر مشورتی که با جوانان انجام می شود فاصلههای عاطفی کمتر می شود زیرا مشورت به مفهوم نوعی پیوند عاطفی و فکری است که صورت ظاهری ان جنبه فکری داشته و جنبه باطنی آن عاطفی میباشد.
5- مشورت با نسل جوان نوعی آموزش غیر مستقیم محسوب می شود زیرا وی از رفتار والدین و اطرافیان می آموزد که افراد بالغ به مشاوره با وی اهتمام دارند و این امر منافی با غرور و عزت و نفس آنان نیست لذا خود نیز مترصد خواهد بود که به جای تکروی درزندگی از مصلحت اندیشیهای و تجربیات دیگران نیز به صورت مشاوره بهره گیرد .
جنبه دوم مشورت در بگریرنده شرایطی است که دیگرا باید مهیا نمایند تا جوانان نیز با آنان به مشاوره بنشیننند ضروری است ضمن عادی تلقی کردن مشاوره برای جوانان و ایجاد شرایط سهل و آسان به منظور ترغیب آنان به مشورت یا احراز ویژگیهای زیر به عنوان یک مشاور تلاش کنند تا جوانان درفضایی با تفاهم و مبتنی بر اعتماد متقابل با اطرافیانشان به مشورت بپردازند.
1- سرمایه گذاری عاطفی
سطح سرمایه گذاری عاطفی والاتر از سطح تبادل عاطفی است در اولی دلجویی مشاور از مراجع مورد نظر می باشد و دردومی جریان داد و ستد عاطفی در حد تعادل میان دو شخصیت است.
2- ثبات عاطفی
فرد در صورت برخورداری از عواطف با ثبات و یکدست درمراحل مختلف زندگی می تواند اعتماد جوان را جلب نموده و او را به گفتگو و مشاوره ترغیب نماید والدین بیش از دیگران باید واجد چنیین صفتی باشند.
3- تواضع و فروتنی
در مناسبات انسانی نفوذ اخلاقی و جلب اعتماد دیگران در شرایطی امکانپذیر خواهد بود که ارتباط افقی حاکم باشد این امر د رروابط متقابل جوانان و دیگران چشمگیرتر و تعیین کنندهتر است زیرا جوانانی که احساس می کنند مشاور از موضوع برتر و موقعیت اقتدار با آنان مواجه می شود دست به مقاومت میزنند و عکس العمل مخالفی از خود بروز میدهند.
4- نیاز شناسی جوانان
آگاهی و درک کامل اطرافیان به ویژه والدین از نیازهای مهم سنی و مشکلات این دوران، توانایی خاصی به آنان می بخشد تا مبتنی بر نیازهای آنان روشهایی را اتخاذ نمایند که به نتیجه مطلوب یعنی تفاهم کامل منجر شود.
5- ارزشهای اخلاقی
پای بندی یک نظام اخلاقی استوار و متقن الهی اعتماد جوانان را به خوبی جلب می کند پیامبر گرامی اسلام( ص) در همین زمینه مطلبی فرمودهاند که مضمون آن چنین است: با پرهیزکارانی که آخرت را بر دنیا و کارهای شما را بر کارهای خودشان ترجیح میدهند و ایثار می کنند مشورت نمائید.
اهمیت مشاوره در حل معضلات دانش آموزان و امنیت روانی مدارس:
انسان تنها موجودی است که با همنوعان خود به تبادل میپردازد و برای شناخت و حل مشکلات خود با آنان مشورت و از راهنمایی آنان استفاده میکند. راهنمایی و مشورت در طول زندگی آدمیان مطرح بوده و آنان با کسانی که مورد قبول و اعتمادشان بوده مشورت میکردهاند. با توسعه علوم انسانی و رشد علوم رفتاری به راهنمایی و مشاوره به عنوان شناختهای مستقل از علوم رفتاری توجه شد. امروزه راهنمایی و مشاوره به صورت حرفهای یاورانه برای کمک به افرادی است که در رشد، سازگاری، تصمیمگیری، روابط خانوادگی، مهارتهای اجتماعی و شیوه زندگی مشکلاتی دارند و مشاوره به این افراد کمک میکند تا راه حل مناسبی برای مشکلات بیابند.
اهمیت مشاوره و مشورت در دین مقدس اسلام نیز مورد توجه ائمه اطهار و بزرگان دین قرار گرفته است.
بشر امروز در یک دوره پیچیده زندگی میکند. یکی از مشخصات این دوره، تخصصی شدن مسائل و وابستگی افراد به یکدیگر جهت استفاده از تخصص آنها برای تداوم زندگی متعادل است. لذت بردن از زندگی شخصی و رشد و تعالی شخصیت، شکوفا نمودن استعدادها و ارضای نیازها، اعم از نیازهای اولیه جسمانی، نیاز به امنیت و آرامش، نیاز به تعلق نیاز به دوست داشتن و دوست داشته شدن، نیاز به احترام و نیاز به شکوفایی در دنیای امروز فرایند سادهای نیست در تمام این مراحل به مشاوره نیاز است.
وظیفه نهاد آموزش و پرورش، در آماده کردن دانشآموزانی که نیروی انسانی فردا تلقی میشوند، برای مواجهه و سازگاری با مقتضیات قرن بیست و یکم که از حساسیت ویژهای برخوردار است بسیار حساس و سنگین است. اصطراب، افسردگی، سوء مصرف مواد مخدر، رفتارهای نابهنجار، مشکلات تحصیلی، گرایش ارتباط با جنس مخالف از عمدهترین مشکلات روانی اجتماعی دانشآموزان است بطوری که بیش از 32 درصد دانشآموزان، از نوعی مشکل اجتماعی روانی رنج میبرند.
مشکلات دانشآموزان، زنجیرهای از عوامل فردی و اجتماعی است که نیازمند دیدی جامعنگر و نظاممند به استعدادها و تواناییها و علائق، شخصیت، ساختار و وضعیت خانواده و سایر متغیرهای محیطی است. مشاور مدرسه با آگاهی از ارتباط تنگاتنگ مشکلات تحصیلی با زمینههای روانی-اجتماعی دانشآموزان، با استفاده از متون و روشهای راهنمایی و مشاوره از طریق شیوههای مختلف فردی، گروهی و خانوادگی به دانشآموزان کمک میکند تا با بررسیهای همه جانبه مشکل بتوانند راه حل یا ره حلهای مناسب را انتخاب و برای اجرا آنها برنامهریزی نمایند و در نهایت عملکرد دانشآموزان در ابعاد مختلف بهبود یابد.
اهداف آموزش و پرورش زمانی تحقق خواهند یافت که برنامهها و محتوای آموزشی با توجه به نیازها و امکانات دانشآموزان تهیه و اجرا گردند.
از طریق « خدمات راهنمایی و مشاوره» میتوان تواناییها و نیز محدودیتهای دانشآموزان را شناخت و از امکانات موجود حداکثر استفاده را به عمل آورد.
مشاور تحصیلی با شناخت دانشاموزان در زمینههای گوناگون میتواند آنان را به رشتههای تحصیلی مناسب راهنمایی کند و آنان را در حل مشکلات یاری دهد. گرچه آشنایی معلم با فنون راهنمایی تدریس و عملکرد او را مؤثر و پربار میسازد، ولی معلم به تنهایی نه میتواند و نه فرصت دارد به تمام مسائل و مشکلات روانی و خانوادگی و تحصیلی دانشآموزان رسیدگی کند و برای هرکدام راهحل ارائه دهد. از اینرو، مشاور تحصیلی با همکاری معلم و خانواده و مسئولان مدرسه میتواند دانشآموزان را در جهت رفع مشکلات تحصیلی و خانوادگی و روانی و تأمین ثبات عاطفی یاری دهد و نهیتاً نیل به اهداف آموزش و پرورش را ممکن سازد.
راهنمایی کودکان و نوجوانان و بزرگسالان یک فراگرد بسیار مهم و استثنایی در حل مشکلات و معضلات این طبقات سنی میباشد. ضرورت مشاوره و راهنمایی قبل از هرچیز دیگر، در رابطه با حرفه و شغل و مخصوصاً در نظام جدید آموزش و پرورش مطرح میباشد.
امنیت روانی در مدارس :
به گفته یکی از معلمان منطقه دانشآموزی که از ایمنی روانی برخوردار است از مهارتهای گوناگونی که در مدرسه کسب کرئه با اعتماد به نفس کامل و به موقع استفاده میکند و میتواند در مواقع حساس درست تصمیم بگیرد.
سلامت جسمانی + سلامت روانی = انسان سالم
آشنایی معلمان دورههای آموزشی با ویژگیهای عاطفی و روانی دانشآمزان در سنین مختلف یکی از عواملی است که میتواند تأمین کننده ایمنی روانی دانشآموزان باشد. بهداشت روانی دانشآموز به اندازه سلامت جسمانی وی مهم و قابل توجه میباشد.
در علم روانشناسی بهداشت روانی به قابلیت برقراری ارتباط هماهنگ با دیگران، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی بطور منطقی، عادلانه و مناسب گفته میشود. نوجوانی که از ایمنی روانی برخوردار است توانایی احترام به خود را داراست و میتواند تواناییهایش را در حدّ واقعی و همانگونه که هست قلمداد کند، در مدرسه ارتباط خوبی با همکلاسیهایش برقرار کند و دوستی و احترام دیگران را جلب نماید. این نوجوان در آینده نیز قادر به تأمین نیازهای زندگیاش خواهد بود و از اعتماد به نفس خوب و روحیهای شاد برخوردار باشد.
برای ایمنی روانی دانشآموزان در مدراس میتوانیم کارهایی در مدرسه انجام دهیم که باعث شادی و نشاط دانشآموزان در محیط مدرسه باشد از جمله رنگ کردن مدرسه با رنگهای گوناگون و... .
مدرسه خوشرنگ
یکی از وظائف آموزش و پرورش با نشاط کردن محیط آموزشی و استفاده از رنگآمیزی مناسب در مدارس است. چراکه طراحی محیط از نظر نور و رنگ یکی از عوامل به وجود آورنده ایمنی روانی در مدارس میباشد. زیرا نور و رنگ واکنشهای انسان را تحت تأثیر قرار میدهد و واکنشهای مثبت و منفی به دنبال خواهند داشت.
همچنین فضای شاد و ایمن در مدارس علاوه بر آن که به دانش آموزان بانشاط میدهد، از افسردگی معلمان نیز جلوگیری و انگیزه آنها را برای کار و فعالیت مستمر، بیشتر میکند.
هر رنگی طول موج ویژهای دارد و باعث میشود گه احساسی خاص در فرد به وجود آید. مثلاً قرمز با طول موج بالا در فرد ایجاد هیجان میکند و بنفش فرد را به آرامش فرا میخواند. پس بهتر است که مدارس، رنگی میان این دو را برای رنگآمیزی دیوارها به کار برند، اگرچه نباید از یک رنگ برای تمام قسمتهای محیط آموزشی استفاده گردد و باید با توجه به کاربرد فضا، رنگ مناسبی انتخاب کرد.
مدارس رنگارنگ
تحقیقات بسیاری درباره رنگ در روحیات دانشآمزان سنین مختلف انجام شده است و نتایج جالب و کاربردی نیز به دست آمده است. دکتر حاج حسنینژاد، یکی از محققانی که در زمینه رنگ در محیطهای آموزشی کار کرده است، پیشنهاد میکند مدارس راهنمایی کلاسهایی داشته باشند با سقف سفید و دیوارهایی به دور از شفافیت که با رنگهایی از قبیل آبی، زرد یا قرمز رنگآمیزی شده باشند. این رنگهای میتوانند بصورت همراه به کار بروند. ولی استفاده از رنگ آبی کمرنگ که حالت سردی را القا میکند، برای این مقطع توصیه نمیگردد.
دبیرستانها نیز میتوانند برای نگآمیزی محیطشان از رنگهای زرد، سبز یا بنفش استفاده کنند. زیرا رنگ زرد القا کننده استقلال، بلوغ، هویت، تفکر، انتخاب شغل و اهداف زندگی در دانشآموزان دبیرستانی میباشد.
مدارس برای رنگآمیزی کتابخانههایشان میتوانند از رنگ زرد کمرنگ استفاده کنند. چراکه رنگهای زرد کمرنگ یا سبز روشن باعث ایجاد آرامش و تمرکز در افراد میشود.
طبق تحقیقات یک مؤسسه روانشناسی خارج از کشور روی ده هزار دانشآموز به این نتیجه دست پیدا کردند که کودکان نُه تا ده سال به رنگهای خاکستری تیره، سیاه، سبز روشن و آبی علاقهای ندارند و رنگهای قرمز، نارنجی و سبز مایل به آبی را ترجیح میدهند. دانشآمزان یازده تا دوازده ساله رنگهای سیاه، سفید، خاکستری، زیتونی و بنفش را دوست ندارند و سیزده یا چهارده سالهها نیز به رنگهای آبی و نارنجی علاقه دارند. حتی رنگ روپوش دانش آموزان دختر، در ایجاد ایمنی روانی آنان بسیار مهم میباشد.
کارهایی ساده برای ایجاد آرامش در مدارس
کارهایی ساده برای ایجاد آرامش در مدارس وجود دارند که یکی از این روشها پخش موزیک ملایم در طول مدت زنگ تفریح در مدارس است. قرار دادن گلدان در کلاسها و راهروها، توجه به فعالیتهای ورزشی دانشآموزان، اجرای برنامههای شاد و گنجاندن فعالیتهای فوق برنامه در میان درسها و برگزاری اردوها همگی از عواملی هستند که در تقویت روحیه دانش آموزان و افزایش ایمنی روانی آنان میتوانند مؤثر باشند.
دانشآموز باید از دیدن معلم خود احساس شادمانی کند. ولی وقتی معلمی مدام او را از نمره منفی و رد شدن و چیزهای دیگر میترساند، دیگر احساس آرامشی برای دانشآموز باقی نمیماند. درحالیکه به گفته دکتر فرخنده مفیدی، بهبودِ پندار انسان به خود، افزایش اعتماد به نفس، کاهش احساس حقارت و افزایش توانایی بحث کردن، درست دیدن و سازگاریهای اجتماعی را میتوان از مدرسه آموخت.
نتیجهگیری:
ایمنی روانی و مشاوره دو موضوع بسیار مهمی هستند که باید مورد توجه زیادی قرار گیرند؛ زیرا ایمنی روانی میتواند از مدرسه به خانه منتقل گردد و از خانه به اجتماع. با مشاوره درست، شناخت نیازهای جوانان و سعی در برآورده ساختن آنان و همچنین با استفاده از روشهایی به ظاهر کم اهمیت در مدارس میتوان بهداشت روانی دانشآموزان را تقویت کرد.
- ۹۳/۱۲/۰۱